(लू)उपन्यासमा सीमाक्षेत्रको तस्बिर –दिनमान गुर्मछान

(लू)उपन्यासमा सीमाक्षेत्रको तस्बिर

(नयाँ पत्रिका दैनिक, २०६९ बैसाख ३० गते शनिवार)

–दिनमान गुर्मछान

नेपाली समाजको त्यो हाम्रो आफ्नै भूमि जहाँ नेपाली भएर पनि नेपाली हुन सकिरहेका छैनन् । त्यहाँका बासिन्दाको आँगन नेपालनै हो । तर, बजारचाहिँ भारतका सिमावर्ती क्षेत्र रहेको छ । उनीहरू आफ्नैखाले समस्याका जञ्जालमा परेका छन् । भारतसित सीमा जोडिएको ‘पत्थरपुरवा’को सेरोफेरोमा रहेर उपन्यासकार नयनराज पाण्डेले ‘लू’मार्फत त्यहाँको सामाजिक समस्यालाई राष्ट्रिय समस्यासित जोड्न खोजेका छन् । भर्खरै बजारमा प्रकाशित भएर चर्चा बटुलिसकेको ‘लू’ उपन्यास तराईको जटिल सीमावर्ती क्षेत्रको कथा र व्यथा हो ।

तराईको जनजीवनलाई उनले आञ्चलिक ढंगबाट प्रस्तुत गरिरहँदा पाठक त्यही भूमिमा पुग्छन् । ‘पत्थरपुरवा’को विशिष्टता र मौलिकता भेटिन्छ । स्थानीय पात्र र प्रवृतिले पश्चिम नेपालको गाउँको आफ्नै मौलिकता रहेको छ । गरिब गाउँलेहरूको दैनिक समस्या र सीमापारिबाट भइरहने दमनको चिरफार पाइन्छ । इलैयाको प्रमुख पात्र भूमिकाले तराईको जनजीवन, रहनसहन, चरित्रलाई छर्लंगै पार्न सकेको छ । गाउँले परिवेशमा इलैया कडा र सुरो स्वभावको पात्रलाई विभिन्न समय र परिवेशमा अलग–अलग ढंगबाट देखाइएको छ । समयमा वर्षा नहुनाले सुख्खा मौसममा निम्तिएको चरम गरिबी,भोकमरीको त्रासद् अवस्था पाइन्छ । भारतीय सीमाका सुरक्षाकर्मी वेलावेला गाउँमा प्रवेश गरी दिएको यातनाले पिल्सिएका छन् गाउँले । कमलाको कथाले मन छुन सक्छ । अविवाहित आमा हुँदा भोग्नुपरेको समस्या पाइन्छ । रेडियोलालको मुख्र्याइँले धार्मिक दंगा फैलिँदा साम्प्रदायीक सद्भाव भने बिथोलिन पाएको छैन । यहाँ सामाजिक सहयोग र मानवता पनि पाइन्छ ।

बहराइचको शम्भुरामले नेपालगन्जका नेतालाई आफ्नो मुठीमा राखी नचाएको प्रसंगले दिमाग रन्थनिन पुग्छ । पात्रहरू इलैया, नन्दु चिडिमार,बजरंगी,रेडियोलाल,हरदेई,चमेली,वृजलाल,टुटे पण्डित,नुसरत,करिम,अनवर जस्ता पत्थरपुरवामा छन् । जसले उपन्यासको कथा र घटनाक्रमलाई अघि बढाउँदै दुःखको भुमरीमा लैजान्छ । इलैयाजस्तो कडा र ज्याद्रो व्यक्तिको प्रेम प्रसंगले पाठकलाई ध्यानाकर्षण गर्छ । प्रेममा विछट्टै शक्ति हुँदो रहेछ । इलैयाभित्र प्रेमले मानवीय संवेदनायुक्त बनाएको छ । प्रेम जबर्जस्ती पनि हुँदैन । ‘नुसरत’प्रतिको इलैयाको प्रेम आशक्तिले परिवर्तन ल्याउँछ । ऊ दिनप्रतिदिन प्रेमरोगीझैँ देखिन्छ । नुसरतकालागि जेपनि गर्नसक्छु भन्ने इलैयाले जब नुसरतले उसलाई मन पराउँदैन भन्ने थाहा पाउँछ त्यसबेला के हुन्छ ? यो जान्नकै लागि पनि पाठक आतुर हुन्छन् ।

हम्रै नेपालीले भोगिरहेका समस्या, दुःख,ज्यादतीको प्रस्तुति उपन्यासको मुख्य पाटो भएको छ । भारतीय सैनिकको अत्याचार, अपराधिक गतिविधि,रोग,भोक र प्रकृतिसितको संघर्ष पाइन्छ । त्यसैले उपन्यासले साहित्यिक मूल्य बोकेको छ । पश्चिम नेपालको तराई समाजको चित्रणले त्यहाँको मूल्य,मान्यता,त्यहाँका व्यवहारको अध्यन गर्न सकिन्छ । इलैयाको अराजक र उद्दण्ड चरित्रको निर्माणसँगै आमाप्रतिको प्रेमभाव,पूजा अनि नुसरतप्रतिको आर्कषण र प्रेम आशक्तिले तराईको जनजीवन बुझ्न सजिलो पार्नुका साथै गरिबीबाट मुक्ति खोज्न नाबालक छोरी बेचेको प्रसंगले अशिक्षा र भोकमरीको गाथा बोकेको छ । भारतीय दादागिरी र गुण्डागर्दी सीमाक्षेत्रको मुख्य समस्या हो । दिनहँु नेपाली चेली बलात्कृत हुन्छन् भन्ने प्रसंग नुसरतको बलात्कारको घटनाले दर्साएको छ । यसर्थ दक्षिणी सीमाका लाखौं व्यक्तिका सवाल उठाएका छन् –उपन्यासकार पाण्डेले । नेपाली राजनीतिमा दक्षिणी क्षेत्रको प्रभाव कसरी छ ? हिन्दू र मुस्लिमबीच वा मधेसी र पहाडीबीच दंगा कसरी भड्किँदो रहेछ भन्ने यथार्थ‘लू’मा पाइन्छ । गरिबीले सामूहिक आत्महत्या गरेको अवस्था,समाजमा एक हुनुपर्ने विचार,आखिर आफ्नै छिमेकीले साथ र सहयोग गरेको यस्ता घटनाले मर्माहत बनाउँछ ।

भाषाशैली आकर्षक हुनुका साथै सरल र सरस छ । सरल र छोटा वाक्यले आकर्षक भएको छ । मधेशको सामाजिक,आर्थिक, सांस्कृतिक विषयवस्तुलाई पाठकसामु सुन्दरशैलीमा पस्केका छन् । ‘लू’मा प्रयोग भएका भाषाशैलीले पाठकलाई तान्न सक्छ भन्ने विश्वास गर्न सकिन्छ ।

उपन्यास समग्रमा राम्रो भए पनि त्रुटि नै नभएको वा कमजोर पक्ष नै नभएको भने होइन । एउटा अग्लो उपन्यासमा केही सामान्य अलमल भने भेटिन्छ नै । जस्तै–एउटा राम्रो चित्रकार हुनसक्ने जागेश्वरलाई सत्ता विरोधी चित्र बनाएको आरोपमा अञ्चलाधिशकहाँ पु¥याउँदा पञ्चायतकालको झल्को देखिनुले समयकाल खण्ड नमिलेको देखिन्छ । कविताले गर्भपतन गर्न नहुने गरी गर्भपतन गराउँदा गराउँदा अक्षम शरीरले मधेसीसँग अन्तरजातीय विवाह गरेको प्रसंगमा पुनः विवाहपश्चात पनि गर्भपतन निरन्तर भइरहन्छ । गर्भपतनको पराकाष्टा नाघेकी कविता एकदिन पोइल जान्छे । रेडियोलाल र कविता चौबीसैघण्टा सँगै रहेको देखिदादेखिदै यो कसरी सम्भव छ । जसले कथाको नयाँ मोड दिनमात्र खोजेको देखिन्छ । स्थानीय भाषा र नेपाली भाषाको एउटै वाक्यमा प्रयोग हुनुले खिचडी भएको छ । तर पनि उपन्यासका यी प्रसंगले पाठकलाई केही हदसम्म मधेसी मूलको जनजीवनको जानकारी गराउँछ ।
विशेषतः नवीनतम शैलीमा चिनिएका नयनराज पाण्डे ‘उलार’ उपन्यासबाटै परिचित छन् पाठकहरूमाझ । त्यस्तै ‘निदाए जगदम्बा’ले दिएको ख्यातिले ‘लू’ उपन्यासको आँकलन गर्न सजिलो बनाउँछ नै । ‘उलार’को तराई परिवेश ‘लू’सम्म आइपुग्दा अझ दक्षिणी सीमाक्षेत्रको तस्बिर बोकेर आउन सफल भएको छ । सीमान्तीकृत नागरिकको बाँच्ने उपक्रममा भोग्नु परेको नियतिको दस्तावेज बनेको छ लू ।

‘लू’ मा एउटा यथार्थको डरलाग्दो विषयलाई उठाइएको छ । अनुसन्धानात्मकझैँ लाग्ने यो उपन्यासले नेपालीले भोग्नुपरेको सीमापीडालाई उठाएको छ । जसलाई फरक किसिमले प्रस्तुत गरिएको छ । नेपाली साहित्यिक बजारमा आख्यानको बढ्दो मोहमा उपन्यास अग्रस्थानमा देखिएको भान हुन्छ । गएको पछिल्लो वर्ष यस्ता महत्वकांक्षी उपन्यासहरूको लाइनै लागेको थियो । यो वर्ष पनि उपन्यासको प्रकाशन उकालो लाग्दो हुने छ भन्ने संकेत देखिएका वेला ‘लू’ले पाठकमाझ आफूलाई सीमाक्षेत्रको कथाको रूपमा चिनाउन सफल भएको छ ।

एउटा उत्कृष्ट उपन्यास लाग्न सक्ने ‘लू’ ले यिनै समाजका गरिब,किसान,मजदुर,भूमिहीन सुकुम्बासीको सवाल उठाएको छ ।  उपन्यासले किसान जीवनलाई महत्वपूर्ण स्थान दिएको छ । त्यसैले अन्तमा विभिन्न प्रश्नहरू पनि छोडेर गएको छ । के ठेगाना परिवर्तन भएको  पत्थरपुरवा फेरि नेपालको हुन सक्छ ? तीतो यथार्थ या मनोगत प्रलाप ??? मा टुटे पण्डितको पत्रले पाठकलाई ठूलै झट्का दिन्छ । मस्तिष्क रन्थनिने गरी करेन्ट लाग्छ । के यो उपन्यासकारले भनेझैँ भ्रम थियो ? उपन्यासको अन्त्य नै अर्को अध्यायको सुरूवातझैँ लाग्ने गरी भएको छ ।

Loo, the Story of Borderside-By Ken Subedi

THURSDAY, MAY 10, 2012

Loo, the Story of Borderside

By Ken Subedi

The few successful novels of these years are Pretkalpa, Urgen ko Ghoda, Karnali Blues. Among all the novels published this year Loo became the best one. There are some reasons for being best. The new novel Loo depicts the real, bitter, and terrible events with acute study, investigation and personal experiences. In the process of depiction or projection, the novelist’s labor of creativity has helped to heighten the novel up in the air.

Nayan had already felt the responsibility put by his readers after his publication of “Ullar” that got immense praise among the readers and fellow writers. This responsibility made him more serious and responsible enough for appearance of Loo. The novel is set in the terai, southern plain of Nepal near the Indian border. For people of hill, the landscape of Terai is strange and different. Terai does not have ups and downs as in the hills but it also has the ups and downs of many lives. There are no slopes and heights in Terai as in hill but there are also fate’s slopes and heights in the terais. The novel has also shown the life sketch of people of the terai and how the poor, untouchables and even Muslims of the border side people are subordinated and even tortured. Nayan Raj Pande has made the same torture and oppression as the main subject of focus of the novel.

The novelist has successfully portrayed the life of rural terai people, their language, customs and traditions, festivals; rituals are really knowledgeable and interesting. Speech, dress and food culture of terai is unique and strange knowledge for the hilly people. This novel acts as a mirror to the people of terai that shows their prevailing status and grievances. Hence this novel is knowledgeable for the people of terai also. The book also shows the pains and struggle of muslim minority in their life which is totally a virgin subject matter to read. This novel is made on the story of village that lies in the western terai border.

The village is Pattharpurwa and the characters are the poor people of the same village. The evil characters are the Indian police of border security, imperialists like Shambhuram and the nepali leaders who agree the violence upon people as mere spectators. The story’s main theme is about the nepali land grabbed by india and the violence upon the border side nepali people by the Indian sides along with social, economical and political interference. The lack of responsibility by the nepali leaders to facilitate or uplift the terrific poor life faced by the Muslim, untouchables and marginalized people is well highlighted in the novel through artistic expression.

Characters such as Illaiya, Nandu chidimaar, Hardeyi, Chameli, Radiolal, Kamala, Bajarangi, Brijlal, Mahesar, Jageshwor, Tute Pandit, Anwar, Rajiya, Salim, Nusarat, Karim, all have this story successful inspite of sad and poor life faced by those people. In order to take that successful story filled with pains, from your heart to your mind, you have to read the novel. Shambhuram who lives in Baharaich steers the leaders of Nepalgunj. The book narrates the painful stories suffered by the people who live in India- Nepal border.

This book is surely a milestone in nepali fiction as its main subject is real, prevalent and virgin. Pande has finely described the border violence that nepali people are suffering and still helpless due to their own government that is quiet spectator. The sufferings that marginalized people are internalizing are depicted through simple narratives making it easy for any reader.

"लू"बारे फेसबुक र ईमेल प्रतिक्रियाहरु-जस्ताको तस्तै

जगदीश घिमिरे

रोचक भाषा र आकर्षक शैलीमा लेखिएको यो कृति नेपाली उपन्यास जगतको एक विशिष्ट उपलव्धी हो। यो एक सीमान्त गाँउका अति सीमान्तहरूको मर्मस्पर्शी कथा हो। 

यस कृतिको नायक पत्थरपुरवा भन्ने गाँउ हो। यसमा त्यस गाँउका निमुखा वासिन्दाहरू यति जीवन्त र स्वाभाविक तवरले प्रस्तुत भएका छन् कि पाठकलाई बेलाबेलामा बिजुलीका झट्का दिन्छन्--कहिले हाँसोका, कहिले आँसुका ।

प्रेम खड्का (उदास विनायक)

उपन्यासकार नयनराज पाण्डेको फेसबुकको प्रोफाइल तस्बिरमा 'लू' देख्नेबित्तिकै मेरा मनमा एउटा छाप बसेको थियो, पक्कै पनि सीमाछेत्रमा बस्ने नेपालीहरुले भारतीय सुरक्षा बलबाट पाएको पीडा समेटिएको होला/

'लू' लोकार्पण हुँदा मा नेपालगन्जमा थिएँ / पत्र-पत्रिकाहरुमा टिप्पणीहरु मात्र पढ्न पाएँ / दोस्रो संस्करण आयो, तैपनि हातमा परेन . फेसबुकमा पनि लेखें / पत्रपत्रिकामा पढेपछि लग्यो, 'लू' ठ्याक्कै मेरो कल्पना जस्तै रहेछ /

प्रसंगबस एकबर्ष अघि मैले श्यामलसंग कुरा गरेको थिएँ, 'म राप्तीको पीडामाथि उपन्यास लेख्न चाहन्छु / राप्ती र NGO संस्कृतिले ल्याएको पीडा / उपन्यासकारले त्यो पनि छुन भ्याएछन् /

संबिधान आउलाकि भन्ने अघिल्लो दिन म काठमाडौँ आएँ र पढ्न पाएँ 'लू' / पढिसक्दा दुईतीन कुरा भन्न मन लाग्यो, जुन टिप्पणीकारहरुले छुटाएका हरेछन् / मैले पनि टिप्पणी पढ्न छुटाएको हुन सक्छु /

यो उपन्यास होइन, यथार्थ जीवनमा तयार पारिएको छोटा कथाहरुको धारावाहिक सृन्ग्खला हो / एउटा कथा पढेपछि नबुझ्ने पाठकले पनि आफै कथा लेखौं जस्तो लाग्छ र अर्को कथा पढ्दा उस्तै हुन्छ, कल्पना गरेजस्तै / पट्यार नै लाग्दैन, कौतुहलता पैदा गरिरहन्छ र पछाडिको कभरपृष्ठ भन्दा उता पनि केहि छ कि भनेर हेर्न मन लाग्छ /

यहाँ मैले कल्पना गरेको र यथार्थमा देखेको कुरा गर्दै छु / समाजका पात्रहरुबीच द्वन्द्व हुन्छ रे, चरम द्वन्द्व / तर उपन्यासकारले बडो शालीन र सरल पाराले समग्र समाजलाई एउटा नै सूत्रमा कसरि बाँध्न सके, पत्तै पाइदैन / हिन्दु-मुस्लिम, उच-नीच, मधेसी-पहाडिया, धनि-गरिब, महिला-पुरुस, एउटा सूत्रमा बाँध्न सकिँदो रहेछ / सोचेको थिएँ, 'लू' तेही समाजभित्रबाट बहन्छ होला र निमिट्यान्न पार्छ होला जीवलाई /

यसको अर्को आकर्षक र मेरो कल्पना भन्दा परको कुरा हो, भाषाशैली / तेसैले त टिप्पणीकारहरुले भनेका रहेछन 'उपन्यासले सम्पूर्ण सीमावर्ती तराइको प्रतिनिधित्व गर्दछ' / सोचेको थिएँ, उपन्यासका सम्बादहरु पश्चिम तराइको बिल्कुल देहाती अवधी भाषामा होलान / तर मैले सोचेको जस्तो हुने भए उपन्यासले समग्र तराइको प्रतिनिधित्त्व गर्ने थिएन /

नयनराज पाण्डेको 'उलार'पछि 'लू' पढिसकेपछि अर्को यस्तै कृतिको पर्खाइमा छु /

बसन्त क्षितिज

 ‎'लु' वास्तवमै नेपालि आख्यान क्षितिजमा एउटा आशलाग्दो किताव रहेछ् । देशको पीडा उनिएको । 'उलार' पछि मेरो भरोसा तपाईंको लेखन क्षमता प्रति झन् बढेको छ । तपाईंको लेखन यात्राको झन् बढी शुभ कामना ।।

Kalpana Bantawa

"लू" पढ्दैछु । बाबा ठाकुरे ! नयन जीले कत्ति कुरा जानेका हौ !

टुटे पंडितका नुस्खा, इलैयाको दादागिरी र अरुको नाउँ राखिदिने बानी, उसको एकतर्फी प्रेम, उसकी माई हरदेई र नुसरतले गाउने दोहोरी टाइपका खाँट्टी देहाती गीतहरु र अमिर खुसरोका सुफी गीतहरु ....... आह ! म हुरुक्क हुन्छु ।

यो उपन्यास लेख्नलाई लेखकले खाली मधेशमा जन्मे-हुर्केर मात्र पुग्दै पुग्दैनथ्यो । सबभन्दा पहिला त आँट नै चाहिन्थ्यो, मधेशका बिम्बहरुलाई आफ्नो लेखनमा न्याय दिन सक्छु भन्ने । अनि, आफू बाँचेको परिवेशलाई मिहिन रुपमा perceive गर्न, र सामाजिक संस्कारमा मज्जैले भिज्नै पर्थ्यो । र, किताब पढिरहँदा लाग्छ, नयन जीले त्यो काम बडो इमान्दारीपूर्वक सम्पन्न गर्नु भएको छ । "लू" मधेश मात्र नभएर ज्ञानको गंगा नै हो मेरो विचारमा ।

कुन दुखले, र कति अनुसन्धान-सोंचविचार गरेर यस्तो राम्रो र संग्रहनीय पुस्तक तयार पारेर हाम्रा हातमा पारिदिने लेखक नयनराज पाण्डेलाई असंख्य आभार !!!

Durga Gharti


loo upanyas sachchikai abbal krti ho
Durga Gharti Loo, ek dinmai padhiyo ra dherai din chhoi rahyo


सुरेन्द्र सुमन

नेपाली साहित्य बजारमा पछिल्लो पटक चर्चामा रहेको उपन्यास "लु" पढेर भ्याएँ, आकर्षक शैली, पृथक शिल्पी अनि हरेक पात्रको रोचक र मार्मीक कथाले एउटै बसाइमा उपन्यास सक्याउन दबाब दिन्छ । त्यसैले मैले पनि एक दिनको अलिक लामै बसाइमा सर्लक्कै सिध्याएँ । उपनयासका पानाहरू सकिदै गर्दा पनि उपन्यासको कथा सकिएको थाहा भएन । तर कथा सकिए पछि मलाइ अहिले पनि एउटा कुरा नपुगेको जस्तो लागिरहेको छ ।

नयाँ साइकलमा करिमले नुसरतलाइ भगाएर लैजादा साइकल दिने फरिस्ताको नाम भन्नै लागेको बेला नयन राज पान्डे ज्युले नजिकै किन ठुलो ट्रक लिनुभएको होला ? कमसेकम नुसरतले थाहा पाउथी नि । त्यो फरिस्ता ''इलैया हो भनेर ।''

"लु" एउटा सर्वोत्कृष्ट उपन्यास हो । नेपालका हरेक ब्यक्तिले पढ्नु पर्छ । अझ बढि पढ्नु आवश्यक छ, नेपालका क्रान्तिकारी भनाउदा नेताहरूले ।


Dilip Poudyal 

I have just read the book which made me stunned in several places. I gave up my lunch but could't stop reading "LU". Character presentation, linguistic craftsmanship, and writers patriotic norms are true guiding force for any readers to complete the novel in a single reading.............

Netra Atom

‎'लू' उपन्यासमा हामी बाँचिरहेको समय र जीवनको यथार्थ प्रस्तुति छ तर यो जीवनसँग धेरै नेपाली जनता, नेता, राज्य, पार्टी, संविधानसभा, कूतनीतिक पक्ष तथा धर्म निरपेक्ष्यता र राज्य पुनर्संरचनाका चर्का आवाजहरू बेखबर छन् । वर्गलाई नभै जात र धर्मलाई मूल ठान्ने नेपालको उग्र राजनीतिको ठगी नबुझ्ने, आफ्नै पैगम्बर ठानिएकाहरू नै विदेशीका दलाल र शैतान भएर मोज गरिरहेको थाहा नपाउने किनारीकृत पत्थरपुरवाका सहिष्णु जनताको सकारात्मक गाथा हो यो उपन्यास ! करिमसित नटुट्ने साइनो गाँसिदियो यसले, नुसरतको मनमा जस्तै सुनौलो अबोध आशा जगाइदियो अनि महेशरको संघर्षलाई हृदयदेखि नै सलाम गर्न लगायो । इलैयाबाट गुम्न लागेको सुवास लूको तातोमा पनि पुन: संचार गरायो यसले। मान्छेसित धर्ती र संस्कृतिको गहिरो सम्बन्ध परिभाषित गरेर तथा छिमेकीहरुको कुनियतको पर्दाफास गरेर 'लू'ले जात, धर्म र थरका आधारमा देश चिरेर जनतामथि आफ्नो निरङ्कुशता लाद्न खोज्ने स्वार्थी तत्त्वहरु कहाँबाट सञ्चालित रहेछन् भन्ने कुरो छर्लङ्ग पारिदिएको छ । हामीलाई अपमान, तिरस्कार र भेदभाव गरेर लुट्न पल्केकाहरु बाहिर मात्र होइन, हामीभित्रै पनि रहेछन् भने वास्तविकता पनि पुष्टि गरिएको छ यहाँ । सिमावर्ती गाउँमा जनताका दु:ख, सहभाव, आशा, प्रेम र राष्ट्रियताको खोजी, लेखकीय स्वानुभूति, र निश्चित 'थिम'लाई उपन्यास कलाको मीठो आधारभूमि दिएर नयनराज पाण्डेले 'लू' लाई सिँगारेका छन्। यसघिका 'विक्रमादित्य एउटा कथा सुन!', 'अतिरिक्त' र 'उलार' उपन्यासमा भन्दा निकै गुणा सामर्थ्यशाली उपन्यास 'लू' पाठकका अघि राखिदिएर उनी साहित्य र सामाजिक जीवनको सुदीर्घ सम्बन्ध स्थापित गर्न सफल भएका छन् । विगत एक शताब्दीका नेपाली उपन्यासहरूको निकट अध्ययनबाट यही निष्कर्ष निस्कन्छ- 'लू' अखबारमा विज्ञापन गरिएभन्दा निकै महत्त्वपूर्ण र नपढ्दा पश्चातापै गर्नुपर्ने उपन्यास हो । कतिपय ठाउँमा कथा भन्ने कथयिता पात्रहरूको कुरामा लेखकीय हस्तक्षेप नभएको भए बेस हुन्थ्यो भन्ने चाहिँ लागिरह्यो। त्यहीँका पात्रको अन्तर चिनाउन अवधी भाषामै केही संवादहरू राखेको भए र आञ्चलिक शब्दहरुको अर्थ परिशिष्टमा पढ्न पाइने हो भने यसको महत्ता अझै बढ्थ्यो कि? यहाँ राप्ती नदीको कुरा छ, पत्थरपुरवाको जीवनसँग त्यसको सम्बन्ध कस्तो छ, जान्न मन लागेकोथ्यो उपन्यासमै तर कतै पाइएन। यस उपन्यासमा विचार, यथार्थ र शिल्प तिनै कुरामा शिखरको निकै नजिक पुगेका उपन्यासकार नयनराज पण्डेजीलाई शतशत बधाई !

Shyam Krishna Khulimuli


loo padhisidhayen. utkrista ra lovlagdo saili man chhoyo.des harayeka ra sampradayik dwondako aagoma poliyeka nepaliko dardanak byetha chha.

Shailendra Thapa

”लू” पढिसके पछि.....

“त्यो धोती र चोलोले उसले शरीरलाई हैन, आफ्नो गरिबी र दरिद्रतालाई छोपेकी थिई” ! यो हविगत् नेपालको दुर-दराज वा देहातमा बसोबास गर्ने सवै गरिवहरुको हो। “लू” अर्थात तातो हावा, (प्राकृतिक प्रकोप) जसको प्रकोपले गर्मि याममा तराईमा बसोबास गर्ने मानिसहरु प्रताडित हुने गर्दछन्। प्राणिमात्रको शरीरको रगत ठाडै सुकाई दिन्छ, छाला पिल्स्याई दिन्छ। तर पनि वर्षा हुन्छ र शितलता छाउँछ भन्ने आशा रहन्छ। मानव निर्मित “लू” जो बाह्रै महिना बाह्रै काल चल्दछ र पिल्स्याई रहन्छ, जसबाट वर्षाको पानीले पनि बचाउन सक्दैन। लेखकले नेपालको दक्षिणी सीमावर्ति गाउँ “पत्थरपुरवा” र याहाँका बासिन्दाहरुको माद्यामबाट यही कुरा उजागर गर्न खोज्नु भएको हो भन्ने लाग्दछ।
इलैया, बजरङ्गी, वृजलाल, टुटे पण्डित, अनवर, असगर अली, अमरपाल, सम्भुनाथ, नुसरत, करिम, रजिया, महेसर, देवकी, रेडियोलाल,शिवकुमारि, पछवा आदि सवै पात्रहरु आ-आफ्नो ठाउँमा सकारात्मक वा नकारात्मक भूमिकामा खरो उत्रीएका छन्। सीमा पारिबाट अमरपाल र सम्भुनाथ एण्ड कम्पनि नामको “लू” आउदाँ समाज निर्माणको ठेक्का लिएका ठूला-बडा असगर अली र पौडेल थरका नेताले देखाएको निरिहता स्वामिभक्ति वा आफन्त प्रतिको विश्वासघात जे भनौँ, ले यीनिहरु प्रति घृणा आक्रोस र दया सवै एकै पटक जगाएको छ। महेसरको हत्या र नुसरत माथिको बलात्कार अनि रेडियोलालको बद्ला लिने भवनाले जन्माएको साम्प्रदाईक हिंसा दु:खान्त घट्ना हुन्। बजरङ्गीमा देखिएको सुझ-बुझ र इलैया, टुटे पण्डित अनि शिबकुमारिमा अन्त्य तिर देखिएको मानवता सह्राहनिय छन्। इलैयाले करिमलाई नयाँ साईकल किनिदिएको र भाग्न मद्धत गरेको कुरा नुसरतले थाहा पाउनुनै पर्थ्यो भन्ने लाग्दछ। रेडियोलाललाई माफि दिन नसकिने जो कुरा उठेको छ, त्यो सहि छ। असगर अली र पौडेल थरका नेता समेतले पनि माफि पाउन हुन्न भन्ने कुरामा पत्थरपुरवाका पिडित बासिन्दा लगायत हर क्षेत्रका पिडितहरु एकमत छन् भन्ने कुरामा कुनै द्विबिधा छैन। पत्थरपुरवाका बासिन्दाले टुटे पण्डितको मुखारविन्दबाट आफ्नो पिडाको आत्म काहानि सुन्न पाउने छन् भन्ने विश्वास लिईएको छ।
विषय उठान र प्रश्तुतिका हीसावले एउटा पाठकको नजरमा यो एउटा अत्येन्त सवल र शसक्त कृति हो। हाम्रो सीमावर्ति क्षेत्रमा सीमा पारिबाट आउने “छीमेकि लू”, जसले आज “पत्थरपुरवा” लाई निलिसकेको छ, का सम्बन्धमा याहाँको सरोकारवाला निकाय र पक्षको अलिकति पनि ध्यान गयो वा आँखाको पट्टि खुल्यो भने र यसको जानकारि उनै टुटे पण्डितका मुखारविन्दबाट पिडितहरुले सुन्न पाए भने थप सफलताको शिखर चढेको मानिने थियो। पुर्ण सफलताको कामना सहित दोश्रो, तेस्रो, चौथो संस्करण चाँडै प्रकाशित होस्, हार्दिक शुभकामना।

Jhalak Subedi


finish LOO. a good novel. congrats Nayan ji.

Nimesh Nikhil

नयनराज पाण्डेको लु दुर्इ बसाइमै पढेर सिध्याएँ । निकै मार्मिक र जीवन्त कथानक छ उपन्यासमा र त्योभन्दा पनि राम्रो छ फरकफरक कथावाचकबाट कथानकलाई अघि बढाउने शैली । भाषा सामान्य र बोधगम्य भए पनि निकै ठाउँमा पाठकले नचिताएको भाषिक बान्कीहरूको प्रयोग पाउँछन् । कतिपय अवस्थामा पात्रका पीडासँगै पाठक आँसु बगाउन बाध्य हुन्छन् भने कतिपय अवस्थामा पात्रका क्रियाकलापसँगै पेट मिचिमिची हाँसिरहेका हुन्छन् । निष्कर्षमा देशमा उपेक्षित भएका र विदेशी हस्तक्षेपबाट सताइएका सीमान्तकृत वर्गको पीडाको अभिव्यक्ति हो लु । हुनत नेपाली भाषाको वर्णविन्यासका बारेमा अझै विवाद कायमै छ तर हामीले स्कुल बलेजमा पढाउने वर्णविन्यासका आधारमा हेर्दा भने उपन्यासको नाम लू खि नै पर्याप्त त्रुटिहरू छन् । धन्यवाद ज्ञापन पनि उपन्यासमा निमिसाउँदा ठिक । भाषाका कुरामा पाठकका हिसाबले त मलाई त्यसले केही फरक पारेन तर एउटा शिक्षकका हिसाबले म यसप्रति चिन्तित छु । यो चिन्ता चिन्ता लिनुपर्नेले चाहिँ कहिले लिन्छन् खै ?

Lila Bahadur Basnet

‎'लू' पढिसके !

उपन्यास ' सिमानाभित्र उपेक्षित र सिमाना पारिबाट उत्पीडित ' हरुको बारेमा लेखिएको र उनीहरु प्रति समर्प्रित रहेछ | यतिबेला मनमा लू चलेको छ | उपन्यासका पात्रहरु सजिव छन् | पढ्दा पात्रहरुको माया लाग्छ | मलाई 'इलैया'को माया लाग्यो | अरु , अरु सबै पिडितहरुको माया लाग्यो | यथार्थपरक उपन्यास लेख्नुभएकोमा धन्यवाद लेखक नयनराज पाण्डेलाइ |केहि कुराहरु चाहिँ मलाई अलि अस्वाभाविक झैँ लाग्यो|जस्तो कि उपन्यासको सुरुवातका खण्ड १० बर्षीय रेडीओलालको भनाइमा आधारित छ |त्यो उमेरको बालकलाई 'म' पात्र बनाएर लेखिएको कुरा पढ्दा त्यो बयस्क मान्छेको बोलि जस्तो देखियो | अनि अर्को कुरा उपन्यासको सुरु तिर पाठकलाइ अलि बढि हसाउनै पर्छ जसरी लेखिएको छ |जस्तो-"च्व..च्व..सहानुभूतिको आवाज ? हैन भगेरा कराएको" |

तर पछि पछि गएर उपन्यासको बिषयबस्तुको चयन र बेजोड कलात्मकताको अघि अरु कुरा धुमिल बन्न पुग्यो | समग्रमा उपन्यास सित प्यार भयो | प्यारमा परेपछि त भिलेन पनि हिरो भइहाल्छ रे। यो त एउटा मन छुने उपन्यास !



Ji Bamkim 


लू नोबेल ले नेता हरु ले अग्रज हरु ले उदासिन बनएको अति सम्बेदनशील बिषयमा बोलेको छ । वा बोल्न वाध्य भएको छ । राष्ट्र का जिम्मेवार सचेत नागरिक लाई उदासिन नबन्न किँकर्तब्यबिमुढ नबन्न घच्घच्याएको छ ।

Indira Kaphley 

soche vanda ........great novel .............i like this book

Dutendra Chamling

April 10
पहिले लूट चल्यो अहिले लू चल्दैछ काठमाडौँमा ! "लू " Nayan Raj Pandeyनयन राज पाण्डेको हालसालै प्रकाशित उपन्यास हो ! यो "मेटा स्टोरी" को संयोजनले बनेको छ ! छुट्टा छुट्टै शिर्षकमा विभक्त यो उपन्यासमा रेडियोलाल, बृजलाल, बजरङ्गी,देवकी, करिम,टुटे पण्डित, नुसरत र यो उपन्यासको लेखक " नयन राज पाण्डे "ले आ - आफ्नै शैलीले कथाहरू भन्छन् , ति कथाहरूमा कहीं न कहीं इलैया भन्ने पात्रको बारेमा कुरा गरिन्छ ! सबै भन्दा बढी कुराकानी गरिने पात्र " इलैया " भने उपन्यास भरि कहीं पनि आफै बोल्दैन,मौन छ , उसको बारेमा अरुले नै कुरा गरेर बोले जस्तो बनाउछन् ! सायद " इलैया " नै यो उपन्यासको नायक हो ! तर कलिउड़को नायक जस्तो उसले सुरु देखि नै "वाह ! " भन्न लायकको काम गर्दैन ,बरु धेरै धेरै ठाउँमा "छ्या " भन्न कर लाग्ने काम गरेको छ ! उसको व्यवहारमा "लू " चलेको छ ! यस अर्थमा उ हलीउड़ चलचित्र " ब्लड डायमण्ड" को लियोनार्दो डिकारप्रियो जस्तै लाग्छ ! यो उपन्यास जरुर मुद्दा प्रधान उपन्यास हो तर यहाँ घरिघरि अनुभूति प्रधान पनि यति हावी हुन खोजेको छ कि लाग्छ यो मेटा स्टोरीको पनि अर्को मेटा स्टोरी हो ! यो उपन्यासमा कतै कतै संवेग यति पर सम्म गइदिन्छ कि पाठकलाई त्यहाँ पुग्न निकै समय लाग्छ अनि फर्किन पनि उति नै समय लाग्छ ! कथाको पहिलो सुत्रधार रेडियोलाल कहार ( बिहेमा डोली बोक्ने एक जात ) हो उसको बास्तविक नाम चमना भए पनि सधैं रेडियो बोक्ने भएकोले अर्काको नाम राख्नमा माहिर इलैयाले उसको नाम रेडियोलाल राखिदियो ! रेडियोलालले " इलैया मर्यो ! " भनेर यो उपन्यास सुरु गर्छ ! उसले भन्न सुरु गरेको कथा तराई बेल्टको " पत्थरपुरुवा " गाउँको हो ! जहाँ सुरुमा इलैयाले लू चलाए पनि पछि छिमेकी देश भारत बाट निर्दयी र एकदमै कुर्दयी लू को लहर चल्छ , जहाँ रात रात सीमास्तम्भ सारिन्छ्न् अनि नेपालको जमिन भारतको भूमिमा गाभिन्छ र गंगाप्रसाद उर्फ टुटे पण्डितले बसाई नसरि उत्तर प्रदेश बाट लेखकलाई चिठ्ठी पठाउछ ( वास्तवमा उ अझै पनि नेपालकै भुमि छ ) , जहाँ हरियो पन्ना जस्तो आँखाहरू ( जुन आँखाहरू धेरै बोल्छन् ) भएकी, निधारमा टल्किने रातो कुमकुम टिका लगाउने परि जस्ती नुसरत बलाकृत हुन्छे, धेरै घरहरू लू ले जल्छन्, धेरै मुसलमानहरु उग्र भारतीय लू ले गर्दा आफ्नो गाउँ छोडेर हिड्छन् , त्यहि लू ले गर्दा रेडियो लालले चरा नभएको आकास पहिलो चोटी देख्छ, "सबैले ' समय ' भन्छन् ! तर मलाई त यो तबेला बाट फुत्किएको बौलाहा घोडा जस्तो लाग्छ ! दिन, महिना र साललाई कुल्चदै बेतोडले दौडिरहेको ! " बृजलाल कहीं बोलि पठाउँछ ! नुसरत देख्दा इलैयाको मनको थिर पोखरीमा कसैले ढुंगा हाने जस्तो हुन्छ कि त बृजलालले हरिभक्त कटुवाल पढेको हुनुपर्छ कि त इलैयाले नारायणगोपाल सुनेको हुनुपर्छ ! यस उपन्यासकी एक पात्र देवकी भन्छे जो संग साइकल छैन त्यसको प्रेम गर्ने पनि कुनै हैसियत छैन ! साइकलले नै अजय र देवकी अनि करिम र नुसरतलाई लैला - मजनु, रोमियो - जुलिएट, हीर राँझा र मुना - मदन बनाउछ ! लू हटाउने त्यस्तो कुनै साइकल नभए पनि एक पात्र करिम र लेखकले त्यहि साइकलको माध्यम द्वारा इलैया लाई आफ्नो उपन्यासको नायक बनाउछन् ! संवेगमा 'गुड अर्थ' को ब्लुज र सिम्फोनी धून गुन्जे पनि लू उपन्यासको प्रस्तुति एकदम पृथक छ ! पश्चिमी मुलुकको लू नै सिम्फोनी र ब्लुज हुन् तर पश्चिमी मुलुकको सिम्फोनी र ब्लुज दुखको नदि हुन् भने यो उपन्यासको लू भने दुखको सागर हुन् ! लेखकले पात्र हावी हुनु दिएको स्वीकार गर्नु र यो उपन्यासको पात्रहरू करिम र नुसरतले यो उपन्यासको अंशहरू छापिदिएर सहयोग पुर्याउने यज्ञश र कर्नाली ब्लुजको लेखक बुद्धिसागर चपाईं लाई भेट्ने इच्छा जाहेर गर्नु र सम्झनु यो मेटा स्टोरीको एब्स्ट्रयाक्ट पराकाष्टा हो,सायद उत्तर आधुनिकतावादको होउवा ( अभिबादन ) पनि ! तर इलैयाले मनमनै "इस् " भन्दा बृजलालले सुन्नु एक पात्रको अव्यक्त कुरा अर्को पात्रले पाठक समक्ष ब्यक्त गर्दा पात्रहरू बिचको सामिप्यता भन्दा बढी सबै पात्र इलैया हुन् कि जस्तो लाग्छ !यहाँको पात्रहरु कहिँ कहीं गीति कविता लयमा बोल्छन् ! यो उपन्यासको अन्तिम सुत्रधार लेखक स्वयं हुन् ! भारत द्वारा सिमा अतिक्रमण र तिनीहरूको ज्याजतिले पिडित तराई मुलुकको नेपालीहरूको पिडादायिक र अति नाजुक अवस्थाको चित्रण यो उपन्यासले ससक्तरुपमा एउटा ज्वलन्त मुद्दाको रुपमा अघि सारेको छ! यस अर्थमा यो उपन्यास सफल देखिन्छ ! यो उपन्यास पृथक ढंगले सुरु हुन्छ , पृथक ढंगले अगाडी बढ्छ र अन्त्य पनि पृथक ढंगले नै हुन्छ ! यसरी लू उपन्यास एउटा नौलो आयाम र नौलो प्रयोग बोकेको उपन्यास हो ! नेपाली उपन्यास विधामा यो उपन्यासको उपस्थिति नौलो प्रयोग र एउटा ससक्त मुद्दा उठाएको कारणले महत्वपूर्ण छ ! यो उपन्यास पाठकहरूको लागि नयाँ चौतारी हुनसक्छ !

CP Aryal


April 9
"लेख्न सजिलो छ, पटक्कै गाह्रो छैन। बस चरित्रहरुले इमान्दारीपूर्वक आफ्ना कथा भन्नुपर्छ र लेखकले इमान्दारीपूर्वक लेख्न सक्नुपर्छ ।" - Nayan Raj Pandey; 'लू'बाट (थोरै मात्र लेखकहरुले पाठकलाई 'स्तब्ध' बनाउने क्षमता राख्छन् । नयन दाइले ममाथि त्यो गुन लगाउनुभयो । धन्यवाद दाई !) :-)





नेत्र एटम



लू’ बारे थप कुरा

नयनराज पाण्डेको ‘लू’ र ध्रुवचन्द्र गौतमको ‘अलिखित’ उपन्यास केही हदसम्म समान भएकाले यी तुलनीय छन् किनभने यी दुबैले तराईको जीवन, संस्कृति र परिवेशलाई अति नजिकबाट चित्रण गरेका छन् । यी दुईमा धेरै भिन्नता पनि पाइन्छ, जस्तै: ‘लू’ नेपालीबाट भन्दा बढी भारतीय पुलिस र गुन्डाबाट सताइएको गाउँको कथा हो तर ‘अलिखित’ नेपाली सत्ताबाट उपेक्षित, जमिन्दार र पुलिसबाट सताइको गाउँको कथा हो ।’लू’ गाउँले पात्रहरुको मानवीय प्रेम, संवेदना र सहकार्यलाई सरल ढंगले प्रस्तुत गर्ने कृति हो भने ‘अलिखित’ चाहिँ व्यङ्ग्यको प्रधानता भएको र अलि जटिल कृति हो किनभने यसमा प्रयुक्त स्वैरकल्पनाको प्रतीकात्मक अर्थ सामान्य पाठकले बुझ्न निक्कै गाह्रो पर्छ ।’लू’मा रहेको समाजप्रतिको लेखकीय अवधाराणामा आलोचना मात्र नभै समस्यासित प्रत्यक्ष्य सरोकार पनि छ तर ‘अलिखित’मा पाइने सामाजिक पक्षको लेखकीय आलोचना प्रवृत्तिगत विकृतिको उपहासमा केन्द्रित भएकाले त्यो अप्रत्यक्ष्य र कति ठाउँमा त नकारात्मक समेत बनेको छ । ‘लू’मा रहेका विविध जात, धर्म, पेशाका पात्रहरु एकीकृत सहकार्यमा जुट्ने, सक्रियता देखाउने, विरोधका आवाज निकल्ने खालका छन् तर ‘अलिखित’का धेरै पात्रहरु जमिन्दारका पिछलग्गु, बढी निष्क्रिय रहेकाले त्यहाँको गाउँ नै अन्त्यमा बिलाएको छ ।’लू’मा भने भारतीयहरुको छिमेकीलाई हेप्ने, नेपालको आन्तरिक ममिलामा हस्तक्षेप गर्ने र सीमास्तम्भ रातारात सार्ने बदनियतपूर्ण व्यवहार तथा हाम्रा नेता भनाउँदाहरुको व्यक्तिगत स्वार्थ र लाचारीका कारण सुरुमा केही खेतबारी हुँदै पछि गाउँको सबै भाग नै जवर्जस्ती भारततिर पुगेको हो। गाउँ बिरहिनपुर बरेवा हराएको प्रसङ्गको सङ्केत बुझ्न ‘अलिखित’मा निकै गहिरिएर हेर्नुपर्छ, त्यो पनि निकै अस्पष्टताका साथ अनुमान मात्र लगाउन सकिन्छ, तर ‘लू’को गाउँ पत्थरपुरवा सरेको कथा भने चिठीको ठेगानाबाट मात्र थाहा पाइने हुनाले त्यो निकै आकस्मिक, झड्का दिने र गम्भीर प्रभाव उत्पन्न गर्ने खालको छ। निष्कर्षमा,’लू’ का जोडी साइकलमा भागेर नेपालगन्ज जानु जीवनप्रति आशा, विश्वास र सिर्जनाको सङ्केत हो तर ‘अलिखित’मा काठमान्डुबाट गएकाहरु गरिब गाउँमा अर्थहीन अनुसन्धान गरी भागेर आउनु यथास्थितिको पोषण, पलायन र निराशाको प्रस्तुति हो। त्यसैले ‘अलिखित’की वाचाल पात्र कथनी बुढिया अन्त्यमा बहिरी, अन्धी र लाटी बनेकी छ तर ‘लू’ को एउता परिवर्तित पात्र टुटे पन्डितले भने लेखकलाई चिठी नै लेखेको हुनाले यसका पात्रहरु जीवन्त छन् । ‘लू’मा भन्दा ‘अलिखित’मा भाषाको स्थानीय प्रयोग प्रत्यक्ष्य र सही ढङ्गले भएको छ। विविध कलात्मक प्रयुक्तिका दृष्टिले ‘अलिखित’ सफल रहे पनि यो उपन्यास पाठकले टाढाबाट हेरेको सम्भ्रान्त पात्रहरुको कथा हो तर ‘लू’ भने त्यहीँको भूमिसित जोडिएका पात्रको अन्तरङ्ग चेतनाबाट उत्पन्न भएकाले पाठकलाई निकटबाट छुने कथा हो। ‘अलिखित’का बिम्ब, अलङ्कार, विट, उखान आदि भोजपुरी भाषामै प्रस्तुत भए पनि ती व्यङ्ग्य कठमान्डौली मन्छेका मनोभावना हुन् तर ‘लू’का बिम्ब, अलङ्कार, मिथक, जीवनपद्धति सबै वर्नणलाई पुनर्कथन गरिएकाले ती नेपाली भाषामा लेखिएका भए पनि स्थानीय रङ्गका, संस्कृति, चेतना, धर्म, भाषासित जरा जोडिएका रूपमा देखिन्छन् ।’अलिखित’ले तत्कालीन स्थिति (२०४० आसपास)मा एनजीओले उत्पादन गर्ने विकासे बुद्धिजीवीबाट देशमा निम्तिन सक्ने खतरा देखाएको थियो भने ‘लू’ले अहिलेको व्यावसायिक राजनीति, उग्र धार्मिकता, भ्रष्ट जातीयता र सीमा समस्यालाई नजिकबाट अनुभूत गरी संवेदनशील तरिकाले उठाएको छ। यी समस्यालाई निहुँ बनाएर उच्च सामाजिक सद्भवनालाई भड्काउने बाह्य तत्त्वसित आन्तरिक भूमिगत तत्त्वको गहिरो साँठगाँठ पनि ‘लू’मा देखिन्छ। त्यसैले पाठकलाई नेपाली सीमावर्ती तराइली जनताको जनजीविका र राष्ट्रियताको सवालमा रोमञ्चकता सहित दरो सञ्चेतना दिन ‘लू’ निकै सफल छ। अत: यो नेपाली उपन्यासको इतिहासमा एउटा उत्कृष्ट कृति हो।

Avaya Shrestha


विभिन्न अखबारमा आएका अंश पढेका भरमा मैले नयनराज पाण्डेको उपन्यास लूका तीन प्रति किनेँ । अमेरिकाकाको कनेक्टिकट राज्यको फेयरफिल्ड सहरमा बस्ने मेरो दाइ र न्यूयोर्क बस्ने साथीका लागि एक, एक प्रति केहीअघि नेपाल आएर गत हप्ता फर्केकी भाउजूको हातमा पठाइदिएँ । एक प्रति आफैँले राखेँ ।

पढिसकेपछि लाग्यो, यो साठीको दसककै उत्कृष्ट किताबमध्ये एक हो ।

पाण्डेको लेखनको सबैभन्दा सबल पक्ष के हो भने ती समाजशास्त्रीय दृष्टिले समेत वस्तुगत छन् । यस उपन्यासलाई सीमावर्ती मध्यपश्चिम तराई जीवनको आख्यानपरक तर आधिकारिक दस्तावेज मानिदिए हुन्छ । तराईको ग्रामीण जीवन, मुसलमान जीवन संस्कृति र सीमावर्ती भारतीय क्षेत्रको रीतिथितिलाई उनले कति गहिरोसँग बुझेका छन् भन्ने कृति पढ्दा छर्लंग हुन्छ । खासगरी वामपन्थी लेखकहरुले पाण्डेका अघिल्लो कृति उलार र केही कथाको अत्यधिक प्रशंसा गरेका थिए । त्यसमा मेरो आंशिक सहमति थियो । ती कृतिमा अत्यन्त जीवन्त विषयवस्तु छनोट भए पनि खाल्डाखुल्डी त्यसै छाडिएको, काँडा टिप्न बाँकी रहेको, सिर्जनात्मक हिसाबले तीख्खर बन्न बाँकी रहेको मलाई लागिरहन्थ्यो । तर लूमा उनले साँच्चिकै अत्यन्त कडा मिहिनेत गरेका छन्, जीवन्त चित्रणमात्र होइन भाषाशैली र प्रस्तुतिलाई पनि खुबै स्वादिलो बनाएका छन् । पहिले उनी बढी देखक र कम लेखक थिए, अहिले समानरुपले लेखक र देखक दुवै बनेका छन् । अध्यायपिच्छे विभिन्न पात्रले कथा भन्ने शैलीले मलाई मिलान कुन्देराको उपन्यास 'जोक'को मिठास अनुभव भइरह्यो ।
चरित्र चित्रणका हिसाबले छोटो भए पनि इलैयाकी कान्छी आमा बनेर आएकी वेश्या चमेली र टुटे पण्डित मलाई अत्यन्त सशक्त लागे । उपन्यासको नायक इलैया र नायिका नुसरतकै चरित्र चित्रणमा चाहिँ पर्याप्त न्याय हुनसकेजस्तो लागेन । इलैया एक्लैले नेपाली मुसलमानमाथि आक्रमण गर्न आएका भारतीय अतिवादी हिन्दू गुण्डाहरुलाई भगाएको प्रसंग पूरै फिल्मी भयो । पहिले बतासे चलचित्रको पटकथाकार भएको नजानिदो प्रभाव परेको हुँदो हो ! नुसरत उच्च दार्शनिक र दीक्षित नभई अत्यन्त साधारण तर सुन्दर मुसलमान युवती हो । यस्ती युवती करिमजस्तो कालो न कालो कुरुप, अत्यन्त कंगाल युवकसँग अकास्मात् प्रेममा फस्नु पनि फिल्मी प्रभावजस्तै लाग्छ । सामान्यतया यस्ता युवती इलैयाजस्तै बदमास भए पनि जब्बर र हट्टाकट्टा पुरुषप्रति नै आकर्षित हुन्छन् ।


पाण्डे भाले गद्यकार हुन् । तर यसमा उनले ठाउँठाउँमा हदैसम्म रुमानी पोथी गद्यप्रति आकर्षण देखाएका छन् । जस्तैः रेडियोलालको सन्दर्भमा एक ठाउँमा उनले लेखेका छन्, उसले कविताको पेटीकोट र चोलो बटुल्यो । सुँघेरै बस्छ कि क्या हो ! के बस्थ्यो ! मेरो दृष्टिमा पछिल्ला दुई वाक्यको काम छैन । यस्तै खालको भाषा ठाउँठाउँमा थुप्रै छन् । वाक्यको सुरुमै र अनि एउटै वाक्यमा थुप्रै एकभन्दा बढी रको प्रयोगले पनि धेरै ठाउँमा वाक्यलाई कुरुप बनाएको छ । परन्तु खटकँदा यी केही कुरा उपन्यासको जीवन्तताताको तुलनामा केही होइनन् ।<br>
अन्त्यमा, छापिनेबित्तिकै राम्रा कुनै पनि किताबको नाम मदन पुरस्कारसँग जोड्ने गरिन्छ । यो हामी लेखकको अलि छोट्टापन हो । यो किताब मदन पुरस्कारका लागि एक नम्बरको दाबेदार भने पक्कै हो । पाएन भने चाहिँ अचम्म नमाने हुन्छ । कारण यस किताबमा मुसलमान समाजप्रति अत्यन्त सहानुभूति र हिन्दू समाजप्रति केही आलोचना छ । न्याय दिने ठाउँमा उभिँदा गनुपर्ने चाहिँ यही हो ।
मेरा अग्रज दाइ नयनराज पाण्डेलाई हार्दिक बधाई र सफलताका लागि मुरीमुरी शुभकामना ।


I  P Adhikari

लू" पढेपछि नयनराजजीलाइ त्यस पुस्तकको बारेमा केहि न केहि अवश्य लेख्छु भन्ने सोचेको थिएँ. अरु पाठकले 'शायद नभनेका कुरा' म भन्न चाहन्छु. मैले नयनराजजिको "निदाए जगदम्बा" पढ्दा खुब हासेको थिए र यो "लू" ले पनि खुब हसायो, म हासेको देखेर मेरा पाहुना केटाकेटीहरु छक्क पर्दै मलाइ हेरिरहे र सोधे 'किन हासेको' ?... यो हो 'लू' को एउटा कमाल . अनि "उलार" पढ्दा खुब भावुक भएको थिए, "लू" पढ्दा पनि त्यस्तै भावुक बनायो . दुइवटै पुस्तकको बेजोड संगम रहेछ यो 'लू' उपन्यास.



अब कुरो कन्टेन्टको गरौ अर्थात् केहि तितामिठा कुरा : १. बालपात्रहरुले बोलेका कुरा धेरै ठाउमा लेखकले बोलेजस्ता छन् अर्थात् उच्चस्तरका शव्दावली र शैली ! त्यो कुरा अलि खट्कियो मलाई. २.इलैया मारिएको भए अझ बढी सिम्प्याथी पाउने थियो पाठकहरुबाट . ३.इलैयाले हानेको गोलीले घाइते शम्भुरामको खुट्टा अस्पतालमा काटिएर उ सदाका लागि बैशाखीमा हिंड्नु परेको देखाइएको भए राम्रो हुन्थियो. ४. सधै खाट भाँचिने गरी सम्भोग सन्तुस्टी पाउने कविता किन अश्वगन्धा औषधि लिएर पोइल जानु पर्यो होला बुझ्न सकिएन. ५. बलात्कार गर्दा "कन्डोम लगाएको थियो कि थिएन" भन्ने शब्द पिडित बालपात्रहरुलाई भनिनु अत्त्यन्तई बेइज्जति पूर्ण र अनावश्यक लाग्यो.



स्थानीय भाषाको हुबहु र सुन्दर प्रस्तुति छ 'लू'मा..... टुटे पण्डितको नुस्खा कति राम्रोसंग दिनु भएको छ. टल्कने साइकल करिमलाई कसले दियो भन्ने बताउने तरीका सुन्दर लाग्यो. अनि, हरेक कुरा सस्पेन्समा राखेर पाठकले एक्सपेक्ट गरेको नतिजाको ठिक बिपरित चित्त बुझ्दो नतिजा देखाउन सक्ने खुबी मान्नै पर्छ . कल्पना बन्तावाजी ले भनेको कुरा फेरी दोहोर्याउदै छु " बाबा ठाकुरे, नयनराजजीले कति कुरा जानेको !!!"



देश र जनताप्रति गहन जिम्मेदारी बोकेका छन् नयनराज जी ले यस पुस्तकमा, त्यसका लागि उहाँलाई स्यालुतेशन !! एकपल्ट पढेर धित मरेन, फेरी पढ्ने छु. पुस्तक संग्रहनीय छ, पुस्तकको पठनीयता उचच स्तरको भएकोले पुस्तकालयलाई तथा साथिभाइ सबैलाई उपहार दिन योग्य छ. यो पुस्तक नेपाली उपन्यास जगतको धरोहर हो. हामीले यस पुस्तक प्रति गर्व गर्नु पर्छ. धन्यवाद.

"लू"-समीक्षा-विन्देश दहाल

"लू" को समीक्षा

-विन्देश दहाल (http://bindeshdahal.blogspot.com/2012_04_01_archive.html )

भाषाका जादूगर प्रसिद्ध आख्यानकार नयनराज पाण्डेको सद्य: प्रकाशित उपन्यास "लू" रमाइलो पारामा गम्भीर विषय उठाउने उत्कृष्ट कृति हो । भारतसँग सीमाना जोडिएको  पश्चिम नेपालको एउटा गाउँ पत्थरपुरवाको सेरोफेरोमा उनिएको यस उपन्यासको कथाले  त्यस भेगका मानिसका व्यथालाई उजागर गरेको छ । भारतीय सीमा प्रहरीका आतंककारी व्यवहार र नेपाली नेताका उदासीनताका कारण त्यहाँका वासिन्दा पीडित छन् । अझ त्यसमाथि प्रकृतिको कहरबाट समेत आक्रान्त छन् उनीहरू । गर्मीमा चल्ने तातो हावा लू ले उनीहरूको तन मन दुवैलाई आक्रान्त पारेको छ । तर यति धेरै पीडामा बसेपनि आफ्नो मानवीयतालाई कायम राख्न सफल यी गरीब गाउँलेसग पाठकको आत्मीयता मजबुत बन्न पुग्छ । यी पात्रप्रतिको सहानुभूतिले पाठकको हृदय सराबोर पार्न सफल छन् कृतिकार पाण्डे ।

उपन्यासमा धेरै पात्र छन् र सबै सशक्त तथा यादगार छन् । मुख्य पात्र इलैयालाई मात्र हाबी नगराएर पाण्डेले सबै पात्रलाई उत्तिकै भूमिका खेल्ने अवसर दिएका छन् र यो "अन्सम्बल कास्ट" को उम्दा नमुना हो । उपन्यासको कथानक शैलीले पनि सबै पात्रको मनोभावना व्यक्त गर्ने अवसर जुटाइदिएको छ ।  रुसी समालोचक मिखाइल बाख्तिनले  "बहुभाषी, बहुआयामी" उपन्यास महान् हुन्छ भनेका छन् । पाण्डेको यो उपन्यास बाख्तिनको उक्त कसौटीमा खरो उत्रन्छ । त्यो इलाकामा बोलिने विभिन्न भाषा यहाँ अटाएका छन् र विभिन्न पृष्ठभूमिका पात्रका सांस्कृतिक, धार्मिक, मनोवैज्ञानिक  तथा सामाजिक  आयामहरू यहाँ प्रस्तुत भएका छन् । यस्ता पात्रहरूको आपसी भाइचारा तथा टकरावले उपन्यासको गतिमा द्रूतता ल्याएको छ र यो एक बसाइमै पढेर सकिने तथा पछिसम्म पनि याद रहिरहने कृति बन्न पुगेको छ ।   

आवाज दबाइएका सबाल्टर्न पात्रहरूलाई उपन्यासमार्फत आवाज दिएर पाण्डेले शासक वर्गका आँखा समेत खोलेका छन् । सीमानाका वासिन्दाका पीडा तत्काल सम्बोधन गरिनुपर्ने गम्भीर विषय हो भनी उपन्यासका माध्यमले पाण्डेले काठमाडौंका शासकलाई झक्झक्याएका छन् ।

यो उपन्यास भाषाका कारण गजबको बन्न पुगेको छ । परिवेशको भाषालाई दुरुस्तै टिपेर पस्किएकाले मीठो सुनिएको त छँदैछ । त्यस अतिरिक्त पनि पाण्डेले विभिन्न अलंकारका प्रयोगद्वारा कथानकमा लालित्य छरेका छन् । सशक्त बिम्ब तथा उपमा त उपन्यासभरि नै छरिएर रहेका छन् । पाण्डे सिनेमाका स्क्रिप्ट पनि लेख्ने भएकाले बिम्बसंयोजनमा उनको दक्षता देख्नसकिन्छ । पात्रका बाहिरी परिवेश र आन्तरिक चिन्तन शृंखला दुवैको उत्तिकै सन्तुलित वर्णन गर्न पाण्डे सफल भएका छन् । वाक्यहरू सानाछोटा र चोटिला छन् । 

मैले चाहिँ उपन्यासमा कायम गरिएको हास्य चेत घतलाग्दो पाएँ । मेरा प्रिय प्रख्यात लेखक सलमान रुस्दीले आफ्ना उपन्यासमा चटपटे भाषा तथा हास्यचेतलाई सुरुदेखि अन्त्यसम्म राखेका हुन्छन् र पाण्डेले यो उपन्यासमा त्यस्तै गरेका छन् । अल्लि छाडा र अश्लील लाग्ने वर्णन पनि यसमा भएको छ तर ग्रामीण जनजीवनको दुरुस्त तस्बीर उतार्दा यो आउनु स्वाभाविक हो । त्यस्तै रुस्दीले झैँ पाण्डेले हिन्दी सिनेमाका प्रभावलाई उपन्यासमा उतारेका छन्, चाहे त्यो प्रमुख पात्रको हिन्दी फिल्मप्रतिको लगाव होस् चाहे उपन्यासकै कतिपय फिल्मीजस्ता देखिने प्रसंग हुन् । यसले उपन्यासको रोचकतामा अभिवृद्धि गरेको छ ।

समग्रमा भन्दा यो एउटा पढ्नैपर्ने उपन्यास हो र नेपाली साहित्यमा यसको आगमनलाई एउटा सुखद घटनाका रूपमा मैले बुझेको छु ।
            

हेटौडामा "लू"को अन्तर्क्रियाबारे समाचारहरु

Tragedy of a Borderland-Cp Aryal

TUESDAY, MAY 8, 2012

Tragedy of a Borderland

-CP Aryal

Indo-Nepal border issue is in the air since ages. It has been always a 'better tool' for leaders of the political parties to ease their career in one and the other way. And now, it has been a same case - but for good- for an issue in a novel. The treaty signed between Nepal and India in 1950 intends for a close strategic friendship. But it is proved ever prejudiced. Moreover, it has been a huge snag for the Nepalese residing in the borders. Nayanraj Pandey, in his latest piece Loo has beautifully crafted a second to none tragedies we are breathing.
A desire for the next novel written by the same author had mounted the years back when Ullar turned addictive. In Loo Pandey has lifted the same characters facing the terrible poverty and societal setbacks. This is a tale of the subalterns who are being excluded by the mainstream political force. The more the readers flip into the pages, their fist certainly would bump up because of the heart ridden atrocities the people are facing there.

The story is all set in Pattharpurawa village of Nepalgunj. The village has been portrayed as a huge character in itself. Though non-human by breathe, the village is powerful in depicting the miseries. The atrocities of SSB faced by the innocent villagers are closer into reality. The leaders said to be working for the people turn appalling; raping the innocent girls and hanging the people into death. The awful characterization is another point to be noticed. The characters narrating their own story revealing some facets is good in itself. It helps reader know the psyche of each character. Somewhere, the narrator character's information seems unworthy. The reader could question, "How such a rug fellow would hold bigger information of political diplomacy?" Moreover, different character's narration should have to be different. How could each of them would carry identical tone of narration, word preference and symbol use? The perfection of every good novel rests on the style of its narration. And here the author has admitted it. He discloses writing is not that much tough- says- "It's easy to write. Not that much tough, for sure. For that, the characters must recite their story honestly and the writer should write truthfully."
Likewise, the author's capacity of language use is incredible and enticing. It holds the readers to flip the pages till the end. Some 20 pages before the end are bitter which expose the one and the other trauma faced by the people. The most painful and horrible situation is the author getting Tute Pandit's letter. The readers feel exhausted when Pandit revealed that Pattharpurawa is no longer in Nepal! The Nepali land being captured by India finally is becoming the painful reality in these days too. The story started from a death revelation goes on with loads of ups and downs. Most of the characters carry equal value in the pages. Ilaiya, Radiolaal, Bajrangi, Nusrat, Tute Pandit, Karim, Kabita, Hardei and almost all of them are better placed in their pose. These characters never let go their characterization. They stay ever same what they were. The metafictional confession in the end of the pages is breathtaking. The style of acknowledgment worth a huge clap. The real life people, used as the characters fit into the fictional reality. But, the story slippers somewhere as if the author is hurried to expose.
The author's capacity of holding the reader until the end is brilliant in style. There are few instances where Pandey would have to work more. Raising his hero, Ilaiya, carefully is a master craft. However, in the end the way hero is left seems painful. It would be better if the writer had spent more ink for his well settlement. The images are perfectly used as per the terai settings. No metaphors or simile goes out of terai as per the condition. Pandey added few events and characters (like Prem Lalawa and Draupadi) from his previous novel Ullar. This insertion seems relevant and cool. The most dissatisfying evident in the novel is the style of bracketed information given in non-consistent way. The exposition of meaning through the bracketed information seems very much unusual and disturbing. It could be well suited in narrative sentences but certainly out of the way in some dialogues.
As a whole the novel disclosing the painful reality of the marginalized people of border locale would add discourse in the political arena. If the ever prejudiced issue of Indo-Nepal border would be settled well, sharing benefit to both of the countries, this piece of fiction would be a milestone in Nepali literature.

Book : Loo [लू ]
Author: Nayanraj Pandey
Genre: Novel
Publication: Sangri-La Books
Price: NRs. 300/-
Pages: 256

-CP Aryal

Loo : A Picture of the Othered

Loo : A Picture of the Othered

                                      -Satya Narayan Sarkar

(The New Paper-2069/1/16)

It is very easy to raise the issues regarding the marginalized people living in the periphery who can be identified as the nationalities but they stand far away from the main stream. They can be the topic of the hot discussion for the politicians in 5 star hotels and high level discussion for them to reach to the conclusion. For the several years the people living in the border area of Nepal and India are facing physical, mental, psychological and financial torture day by day. The evil natured persons from the other land trespass and capture the cattle, loot the properties, rape the girls and women and even kill innocent persons in those areas. In the evening they sleep in and under Nepal's territory but as they get up the next day they find themselves to be Indians. They can have the registration records of the land but those lands could be seen occupied by outsiders the next day. The politicians raise the issues in the valleys but hesitate to go and share their problems who are the real victims. The issue can be a way of dealing in the main stream but that never reaches to the conclusion. In various places of Nepal especially from Indian side the pillars have been removed in Nepal's land. That can be found in from Jhapa to Darchula districts. In the center, the politicians can be seen strong but as they go in the victimized areas, instead of pointing the problem, they come back just with simple formality with the SSB in No Man's Land area. The Nepalese security personnel can be seen giving security to those who exploit, loot and torture the people living in those areas.

In Nayanraj Pandey's recent novel Loo (2012), depicts the miserable condition of the people living in the area bordering India and Nepal. In this area, the people are forced to live under the treat of the people beyond the border. Anytime they can come to the village and loot the properties and take away the cattle. Not only that the women and girls can be raped and all the time they have to live under the threat. In the novel, Nusarat has been raped and even the property of her parents has been looted. They are psychologically and mentally tortured. The cunning political leader beyond the border takes advantage of the gullible people. The political leader with a gangster Shambhuram plays several tricks to rule over the villagers of Pattharpurva. He even forms an underground group named Mukti Morcha with the fake name Swaraj. He becomes able to assure the villagers that the group is working in favor of them. The innocent villagers like Bajarangi are used by the same leader and befooled. Bajarangi believes that Shambhuram is his keen supporter for whom he works for the political candidate with the flag of India though he is not an Indian. But Bajarangi's illusion breaks when he eventually knows that the same person is the leader of the underground group and not only that, he is also the rapist of an innocent girl, Nusarat.

The villagers are highly terrorized by the youths mobilized by Shambhuram and for the political protection; they go to Asgar Ali, a political leader, born in Pattharpurva. They have a great hope that Asgar Ali will help them but they could not even express their problem because they saw the same Indian leader who is the cause of the terror in their village, sitting with Asgar Ali and enjoying. It is obvious that all dwelling in those regions is unable to bear the suppression all the time. Maheshwor tries to go against the exploitation and suppression of the people beyond the border. He completely goes against those and even beats the security personnel (SSB) and takes them to the nearest police station. He has a great hope that the Nepalese police will support the people and penalize the culprit. But the people find the situation completely opposite because Maheshwor is kidnapped by an underground group and in the instruction of Shambhuram, murdered. Bajarangi as a rubber stamp of Shambhuram comes to know every reality about his use and expresses all the detail to Ilaiya, a significant but villainous character in the novel. Though the novel begins with his sudden death by downing in Seti, there is a humorous twist because on the last day of the death ritual he appears and the people get startled. He falls in love with a muslim girl, Nusarat but he doesn't express. He conveys the message on the behalf of Devaki, Maheshwor's daughter. Devaki takes it negative and does not convey the messange to Ilaiya.

On the other hand, the pure soil brought by Breej Lal to make idol of the goddess Durga for Dashain, is polluted by Radio Lal as his wife has been taken away by Muslim from India. He wants the Muslims to be in clash. The issue of polluting water takes the form of contempt among the Hindus and Muslims and a great clash begins. The Indians involve in that clash and many houses of Muslims of Pattharpurwa are destroyed in fire. The Muslims are forced to leave the village and they are exiled from their own birth place towards uncertain future. The whole Muslim community is in tragedy and they can do nothing except deserting the village.

The novel has tried to focus on the bitter reality of the suffering of the people living around the border. It has been presented dramatically. But sometimes, the readers can be confused due to the presence of multiple narratives. A simple reader can be confused as to who is narrating the story. 

Subaltern Voice in Ular

Subaltern Voice in Ular

By-Satya Narayan Sarkar

Nayan Raj Pnadey's Ular' presents Prem Lalwa as a subaltern character. He is very badly victimized by poverty and deprivation. He is so much deprived that he is not able to take a concrete decision. He is in a state of confusion and unable to take appropriate decision. He is away from his own identity. He is fully depended upon other's desires and expectations.
If there is discrimination, the real quest of identity appears more vividly. Culturally marginalized classes opt for autonomy as there is domination of a group of people over the other and the full bloom of the people dominated in the society is not possible.
Prem Lalwa suffers a lot in his life. He loses his father and mother and the property inherited: everything lost was lost as the local elites captured them. Rajendra Raj is the local leader. Prem Lalwa does not know that his fate is created by the oppressors like Rajendra Raj. He obeys their order to be the order of the god. Day by day, instead of gaining, he loses and confines himself to be like a slave of the elites. He is so honest that he never doubts or bothers to know the politics of Rajendra Raj. He is very badly scolded by Draupati as he exaggerates Rajendraraj as the local patron (10).
Prem Lalwa's illiteracy brings in a state in which he agrees to whatever the local elite ask him to do. When his father is killed in an accident, Rajendraraj charges the vehicle owner eighteen thousand rupees. However, he gives only eight thousand and keeps ten thousand rupees to himself (15). Prem Lalwa happily accepts the amount because he believes that in the absence of Rajaendra Raj, he will not be able to get even that amount of money. On top of it, Rajendra Raj helps him to buy a cart. He earns some money lending the cart on hire but the money is not enough. When he suffers from pneumonia, Rajendraraj advises to sell the house. While selling the house, he is asked to sign on a receipt of one hundred thousand rupees but he gets only thirty thousand rupees (17). He is frequently cheated by the social elite. With the money, he got, he purchased small piece of land far from the town (18). The margins are otherred. Prem Lalwa was frequently sent away from the town.
He does not only buy the land but also a pony that helps him pull the cart. He begins to earn money also. He thinks he has become independent from the elite. When the matter of emotion and feeling comes, a person tries to revolt against established social rules and regulations. He completely stands against it. He questions, “Who can say what I do whether I bring a prostitute or a virgin girl?” (24) Now he shows his courage to fight against social taboos. The subaltern always sees the dark future even in a short happiness. Whenever Prem Lalwa reaches his house, he finds everything scattered on the floor. He has to adjust himself with few utensils and his pony in the same house (25). He curses his fate as he believes he can do nothing to change the state of his life. He knows he has nothing to do but he is content with the condition he was going through. He has to satisfy himself. Prem Lalwa as a subaltern cannot easily revolt. His poverty oppresses him so much that he most of the time compromises with his fate.
In Shanti Raja's victory-celebration, he is offered some money. At first he denies because he knows that his pony is sick. But yet he decides to go as he is offered some more money (29). A subaltern takes a risk as he gets good payment because financial support matters in their life. His pony becomes seriously ill. In spite of the medicine, she dies on the way back home (27). Prem Lalwa is now helpless because the only source of income is gone. The subaltern is suppressed from every side. He neither gets any job nor any way of earning money.
The death of pony indicates the death of Prem Lalwa. He leaves the pony's dead body and moves ahead in life (38). He has no option left except regretting and cursing his fate. The misfortune follows him throughout his life. He cannot explore any stable source of income. He is completely confused regarding what to do in the coming days. He can neither cry nor show his anger. He controls his emotion (40). Because he cannot point out the reason behind all the incidents in his life, he fails to sort out a solution to all the problems that he encounters in life.  Regarding the condition of such people, Bhabha states, "The presence of authority is properly established through non-exercise of private judgment and the exclusion of reason" (43). Prem Lalwa has no right to raise the issue regarding the death of his pony rather he should plead. The minority cannot have anger. They only compromise with the situation. The final way for them is to surrender himself again in front of the elite.
The death of pony forces Prem Lalwa to go an urge Rajendra Raj. He shows least concern to Prem Lalwa (41). Prem Lalwa expresses his sorrow to him, letting him know that he might starve to death after the death of the pony. He shows his sympathy and wrote a small note to Shanti Raja. The elite want to escape when he does not see any benefit aching for the subalterns. They just show that they are helping and they know their concern is just as useless. Rajendra Raj knows that Shanti Raja will not help him. With slight hope, Prem Lalwa goes to Shanti Raja for help. Directly, he does not ignore him; rather, Prem is told to come the following day (44). The elites pretend that they are ever willing to help the people. Only a few positive words of hope are enough to console the subaltern. Though Shanti Raja does not help him, Prem Lalwa sees slight hope in his words when asked to come the next day.
Only the hope of the future where safety is guaranteed keeps the subaltern moving. In other words, they expect only good thing to happen. When Shanti Raja tells Prem Lalwa to come the next day, he goes there the next day to remind about the word. When Prem Lalwa r reminded, he tries to remember and then tells him to come to Kathmandu because Shanti Raja is going to resume the office a minister the next day. At the moment, Prem Lalwa is in great dilemma. On the one hand, he does not have enough money for bus fair; on the another, he has to go to Kathmandu to get the financial help from him. He manages the two way- fair with the help of Draupadi and goes to Kathmandu (51) with a hope to regain the lost pony.
The bad luck follows him to Kathmandu as well. As he goes to Kathmandu, he immediately cannot meet the minister. After a long effort, he meets him but the minister orders his P.A. to deal with his problem. Again he is cheated because he finds the P.A's words much more distressing. Whatever he achieves is emptiness, sadness and dissatisfaction; hence, he  eventually returns with sad face and curses luck while coming back home. There is yet another tragedy waiting for him. His cart is stolen and the house is completely damaged (72). The poverty hits him from each and every corner of life that is in itself full of despair and frustration.
Rajendra Raj is waiting there to buy his land. Now Prem Lalwa understands that Rajendra Raj is expert at making a person homeless (75). He realized that the elite is after him from the beginning. Until and unless subaltern is completely ruined, such people never leave them. Rajendra Raj tells Prem Lalwa to sell the land to buy a cart and a horse. Prem Lalwa signs the receipt of ninety thousand rupees but receives only thirty thousand rupees. After receiving the money, he buys a small piece of land far from the town. More importantly, he buys a cart and a horse. Very interestingly, he is awakened now. Various obstacles, challenges and difficulties render him into a man of decision. Now, he becomes the master of everything that is to happen in his life. On top of it, he discards the patronage of Rajendra Raj and assumes the power of decision in him. Hence, he decides to accept Draupadi as his wife. Now he has enough courage to fight even against the society if they raise their finger at what he has done.
 The subaltern people always suffer and suppress their voice. All the time they have to compromise with a variety of situations which enable them to learn how to manage and get adjusted with such circumstances. Everyday challenges turn them into people of practicle action. Facing various challenges and obstacles, they sharpen and enable themselves to adopt and compromise with the situations. Prem Lalwa has learned a lot after he has lost almost everything! He understands the game of politics, treachery, cheating, and shamelessness. From all the circumstances, he enables himself with the power of self-decision, ultimately leading to the attainment of the quest for autonomy. Prem Lalwa succeeds in the end and takes a firm decision for his life by accepting a Badi (a prostitute) as his wife.
The novelist has successfully portrayed the contemporary political society of Nepal.  "The novel clearly portrays the picture of the national politics after the 1990 revolution" (3), Shyamal argues. The police authority is assigned to play a role to protect the life of common people but a police officer sexually exploits Droupadi in the novel. It has really focused on the perversion even in complete democracy. Shyamal says, "People were emotionally exploited" (5). Draupadi was the example to denote the extreme exploitation prevailing in the society even after the revival of democracy in Nepal. Such circumstance forces a person go against the masters and revolt with them. That's why, "Prem Lalwa decides to accept Draupadi as his wife but not to allow traveling Rajendraraj's family members free of cost nor accepting Shantiraja's overload in his cart" (6). Prem Lalwa is a dynamic character and we find him completely changed at last. He revolt against those whom he thought to be his life giver because he knew that the same persons exploited him throughout his life and gamed with his emotions.