'लू' बारे एक पाठकको पत्र ।

(राजन सिलबालले "लू" पढिसकेपछि । मेरो फेसबुक इनबक्समा पठाउनु भएको थियो यो पत्र । मैले उहाँको अनुमति लिएर यो पत्र यहाँ संलग्न गरेको छु ।)

श्री नयनराज दाइ

लू पढिसकेपछिको प्रसन्नतापूर्ण नमस्कार ।

पटकपटक गरी पूरै दुई दिन लगाएर यहाँको उपन्यास लू पढेँ । पहिले पनि भनेको थिएँ दाइलाई कि मैले दाइका पूर्ववर्ती कुनैपनि उपन्यासहरु पढेको छैन । दाइले फेसबुकको च्याटमा अनुरोध नगरेको भए न म त्यो विमोचन कार्यक्रम (पर्यटन बोर्ड) को कार्यालयमै जान्थेँ त्यसदिन न त लू नै किन्थेँ सायद । आमन्त्रितहरुले बस्ने ठाउँसम्म नपाएको त्यस कार्यक्रममा म युग पाठकको मन्तब्यका टुक्राटुक्री सुनिसकेपछि पुस्तक किनेर १५ मिनेट जत्तिमै बाहिरिएँ । आगन्तुकलाई बेवारिसे पारियो भन्नेचाहिँ मलाई लाग्यो, भलै म मान खोज्ने वा पाउनुपर्ने कोटीको आमन्त्रित थिइनँ ।

म तपाइँ जस्तो उचाइ, मोटाइ र गहिराइ भएको लेखकको कृति समीक्षा गर्ने न हिम्मत, न लोभ न त जिकिर नै गर्दछु । तर कतिपय मनपर्ने नेपाली उपन्यासकारका उपन्यासहरु पढेको र नेपाली साहित्यको विद्यार्थी भएकाले मनको उहापोहलाई बाँड्ने लोभ लागिहाल्यो । प्रतिक्रियालाई म निबन्धात्मकभन्दा बहस टिपोट जस्तो बनाउन चाहन्छु । मेरै सजिलाका लागि ।

१. यस पुस्तकमा केही प्रयोगहरु रहेछन् । ती मलाई रमाइलै लागे । जस्तो, प्रकाशकीय नै छैन, कसैका भूमिका लेखे वा लेखाएर पाठकलाई दुःख दिने वा लेखकको प्रशंसा गराउने वा पुस्तकलाई सिंगार्ने प्रपञ्च यसमा देखिएन ।

२. लेखकको मन्तब्यलाई पुच्छारको खण्डमा साह्रै नयाँ प्रयोगपूर्ण तरिकाले समेटेको खूब मन परयो । मैले यस्तो प्रयोग कहिल्यै देखेको थिइनँ अद्यावधि ।

३. उपन्यासले तराई क्षेत्रको, त्यो पनि सीमाक्षेत्रको पीडादायी, भारतीय सीमा सुरक्षा बलको बेरोकटोक ज्यादती, आपराधिक समूहको अत्याचार, धर्मान्धहरुको बर्बरता, गरिबी र त्यसले मुटुजत्तिकै प्यारा सन्तानहरुलाई सर्कसमा बेच्नुपर्ने नियतिलाई जीवन्त शब्दमा उतारेको छ ।

४. कथा भन्ने शैली खूब मन परयो मलाई । भाषा मज्जाले बगेको छ । एकदुई वटा अंग्रेजी शब्दको सट्टा मलाई नेपाली नै राखेको भए पनि उही मिठास आउँथ्यो भन्ने लाग्यो । जस्तो स्टाइल । त्यसलाई काइदा वा शैली वा तरिका जे भनेको भएपनि हुन्थ्यो । स्थानीय भाषाको प्रयोग सुहाएकै छ ।

५. इलैयाद्वारा कमलीको घर भत्काएर तिनीहरुलाई उपन्यासबाट लेखकले अपहरण गरेको मलाई सत्ते मन परेन । तिनलाई एउटा भविष्य पो दिनुपथ्र्यो लेखकले ।

६. नन्दुकी कान्छी श्रीमती अर्थात् इलैयाकी सौतेनी आमा चमेलीलाई तपाइँले यति महिमामयी नारी बनाइदिनु भएको छ कि पाठक गौरवान्वित हुन्छ । उसले एउटा वृहत् आत्मसम्मान पाई तर इलैयाले जति नै अपमान गरे पनि अन्तिम घडीमा उसकी आमाका चाँदीका गहना र लालपूर्जा फिर्ता गरेको इमान्दारिता चमेलीको हैन लेखकको हो भन्ने लाग्छ । नयनराज पाण्डे वास्तविक जीवनमा त्यत्तिकै इमान्दार र महान हुन् ।

७. अनि रत्नाकर अन्ततः बाल्मीकि भए जस्तै इलैयालाई आमाका गहना बेचाएर करिम र खासमा नुसरतका खुशीका लागि नयाँ साइकल किनिदिने महानता पनि चानचुने कुरै हैन । इलैयाले उपन्यासको उत्तरार्धतिर नायकत्व प्राप्त गरेको देख्दा आँखाबाट खुशीका आँशु तर्रर्र खस्छन् । पाठकलाई रुवाउन वा हँसाउन नसक्ने के उपन्यास ?

८. मधेशी पहाडी समुदायको बीच विहा गराउने तपाइँको इच्छा अहिले अपरिहार्य छ । त्यसले कालान्तरमा राम्रै गर्छ भन्ने मलाई लाग्छ । अन्तरजातीय र अन्तरक्षेत्रीय विवाह अपेक्षित छ दाइ ।

९. ओहो भन्नै बिर्सेको । 

मरेको इलैयालाई केही दिनपछि जिउँदै पाठकका अघिल्तिर ल्याइदिँदा तपाइँको जय जयकार गर्न मन लाग्यो र वास्तविक जीवनमा यस्ता हराएका मानिसहरु फर्केर आइदिए समाज कति भाग्यमानी हुँदो हो ।

१०. टुटे पण्डित तपाइँलाई पनि मन परेको पात्र हो भनेर बुझ्न गाह्रो पर्दैन । इन्द्रबहादुर राईले आज रमिता छ को पात्र खोज्दा धनकुटा, इलाम कताकता पो घुमेँ भनेर लेखे जस्तो लाग्छ । तपाइँले कहाँ खोज्नुभो थाछैन तर त्यो यही नेपाली तराई समाजको साझा पात्र हो । उसले मुसलमानहरुलाई बास दिएर मानवाधिकारको एन.जी.ओ. खोल्नेहरु वा यु.एन.को मानवाधिकार आयोग वा नेपालकै संवैधानिक मा.अ.आ. ले भन्दा कता हो कता महान काम गरयो उपन्यासकारको सहयोग र मायाले । टुटे पंडित र ध.च. गोतामेको यहाँदेखि त्यहाँसम्मको पात्र पवनको पिता उस्तै लाग्यो मलाई यहाँनेर । महान ।

११. रेडियोलालका कतिपय कुरा राम्रो तर मुसलमानहरुको बस्ती उठाउन उसले जे गरयो त्यो निन्दनीय । हिन्दूको छोरा भइकन पनि मलाई मुसलमानहरुको माया लाग्यो । तीप्रति श्रद्धा लाग्यो र त्यहाँ नेपालीको बास उठेको देखेँ मैले । बरु त्यो शिवकुमारीप्रति सुरुमा घृणा लाग्यो जब उसले रजियाको जीवन रक्षा गरी उ मलाई मदर टेरेसा जत्तिकै महान लागी । नमस्कार छ उसलाई ।

१२. रहिमको घर जलेको र उसको मृत्यु नै भएको कुरा तराइका साम्प्रदायिक–संवेदनशील समाजमा भैरहने घटना हो तथापि त्यहाँ जे भयो त्यसले मजस्ता पाठकहरुका मनलाई चिमोट्छ र दिनभरि खिन्न तुल्याउँछ । सत्य हो, 

तर अप्रिय दाइ ।

१३. कविता र रेडियोलालको लोभलाग्दो सम्भोग जीवनले उस्तै उस्तै उमेरका पाठकलाई उत्ताउलै पार्ला भन्ठान्छु म । तिनीहरु निस्यै सुहागरातको कल्पनामा लीन हुन्छन् । उपन्यासमा यत्ति पनि नभए त के को उपन्यास ?

१४. अनि, नूसरत र करिमको पृष्ठ १६७ को सम्वाद मलाई उपन्यासभरिकै श्रेष्ठतम लाग्यो जो यस्तो छ :

करिमः म फक्कडसित दुःख पाउँछेस् ।

नुसरतः मैले भोगेभन्दा ठूलो दुःख पनि कुनै हुन्छ  र ।

करिमः मेरो अनुहार पनि त राम्रो छैन नुसरत । हेर, म तँभन्दा कति कालो छु ।

नुसरतः तेरो दिल राम्रो छ करिम ।

करिमः मेरो लुगा पनि फोहोर छ । घिनलाग्दो छ ।

नुसरतः तेरो मन त सफा छ नि ।

बाफ रे नयन दाइ । तपाइँले जीवनमा प्रेम गर्नुभएन होला भनेर म मरे पत्याउन्नँ ।

१५. बजरंगीले तिरंगा कपडाको कट्टु बनाएर लगाएको कुराले कम तृप्ति दिँदैन अमरपालसिंह जस्ताको क्रूरताको, अत्याचारको र त्यतातिरका मान्छेको विस्तारवादी हैकमलाई । म त भन्छु बजरंगी जिन्दावाद । अँ अमरपालंसँग भिड्ने वीर शहीद महेशर काकालाई फूलका गुच्छा चढाउन मन लाग्छ । तिनको सालिक उठाउन मन लाग्छ । त्यो काम गरौँ न नयन दाइ । साला नेपाली नेता, भारतीय पुलिसको चाकरी गर्ने नेपाली इन्सपेक्टर सम्झँदा पञ्चायती पुलिसको र फटाहाबाज नेताहरुको बिर्सनलायक चरित्रको सम्झना हुन्छ । यी भएकै कुरा हुन् दाइ, तपाइँले अनावरणसम्म गरिदिनुभो । शम्भुरामहरु धेरै छन् सीमापारि र सीमावारि । म तिनलाई घृणापूर्वक बिर्सनै चाहन्छु ।

१६. पुरानो सुइटर उध्रिए जस्तै मिलेजुलेको समाज उध्रेको जुन विम्ब बनाउनु भएको छ नि, त्यो पनि मन परयो मलाई ।

१७. अन्त्यमा, नेपाली पत्थरपुरवा भारतीय भूमिमा गाभिएको जुन सन्देश तपाइँले पाठकलाई दिनुभएको छ त्यो पनि उपन्यासका केही सारहरुमध्येको हो । सीमाविद् बुद्धिनारायण श्रेष्ठसमेतबाट विमोचन गराएर तपाइँले यस उपन्यासको निशानालाई संकेत त त्यसै दिन पनि गरेकै हो । दिनहुँ देश लुटिएको देखेर पनि सहन बाध्य हामी र नदेखे जस्तो गर्ने नेपाली नेता र तिनले बनाएको सरकारलाई धिक्कार नभनेर म सलाम गर्न त सक्दिन नि दाइ ।

यसअघि तपाइँका कुनै उपन्यास नपढेकोमा घाटा परेको महसुस गर्दैछु दाइ । पूरै २५६ पृष्ठको उपन्यास पढिदिने तपाइँको पाठकको यो ३ पृष्ठको प्रतिक्रिया जाँगर लगाएर पढ्नु होला र दाइ तपाइँले ? आग्रह त छैन नि है । मैले चिनेका पुस्तकप्रेमी साथीहरुलाई म अवश्य यो किताब पढ्नुस् भनेर सल्लाह दिनेछु दाइ । बिदा ।

पाठक

राजन सिलवाल

पनौती–१२, खोपासी, काभ्रे

२०६९।०१।०१