मन्थनमा 'लू":खिमु केसी

मन्थनमा ‘लू’
(युगबोध दैनिक ,दाङमा २०६९ साउन २० गते शनिवार प्रकाशित ।)

– खिमु केसी

अंग्रेजी साहित्यको विद्यार्थी भएका कारण पनि जबर्जस्त नाटक, कविता र उपन्यास पढ्नुपथ्र्यो । त्यसैको फलस्वरुप होला पढ्ने क्रममा लेख्ने मन पनि जागेर आयो । जानी नजानी लेख्ने पनि बानी बस्यो । पछिल्लो पटक नयनराज पाण्डेयको उपन्यास लू पढें । मदानी साहित्य समूह नेपालले आज गर्न लागेको उपन्यासकार नयनराज पाण्डेको उपन्यासको समीक्षा तथा अन्तत्र्रिmयाका लागि पनि यो उपन्यास पढ्नु जरुरी भयो । केन्द्रको सदस्यको नाताले पनि यो उपन्यासको गहिरो अध्ययन गर्नुपर्ने थियो । भर्खर–भर्खर किताब किनेर पढ्ने बानीको विकास हुँदै गरेको हाम्रो दाङमा लेखकहरुको सम्मान र रचना रच्नुपर्छ, केही लेख्नुपर्छ भन्ने भावनाको विकास पनि भएको पाइन्छ । त्यसैलाई मध्यनजर राखेर मदानीको जन्म भयो । यसलाई हुर्काउनु, बढाउनु सबैको साझा जिम्मेवारी पनि हो । मदानीमा लू जस्ता उपन्यासको अध्ययन जरुरी छ । भनिन्छ साहित्य समाजको दर्पण हो । पक्कै पनि लू ले समाजको दर्पणको भूमिका निभाएको छ । कसैले आफ्नो सिर्जनालाई फलेको र फुलेको हेर्न चाहन्छ । कसैले पनि आफ्नो रचना तुहिएको हेर्न चाह“दैन । जब आफ्नो कृतिले सकारात्मक रेकर्ड कायम गर्न थाल्छ एउटा लेखकलाई खुशी लाग्छ अनि अर्को कृतिको कल्पना गर्छ । साच्चै लू ले यस्तै रेकर्ड राखेको छ मेरो नजरमा ।

गाउँको एउटा ठाउँलाई आधार बनाएर लेखिएको उपन्यास यथार्थपरक छ । सीमावर्ती क्षेत्रमा हुने ज्यादतिलाई फिलिम हेरे जस्तो गरी शब्दमार्फत प्रस्तुत गरिएको छ लू मा । प्बच िःबचह ले भनेझैं हुने र नहुनेबीच सधैं संघर्ष भइरहन्छ । हुने सधैं नहुनेलाई हेप्न खोज्छ । शोषण गर्न खोज्छ । शोषण जस्तो किसिमको पनि हुनसक्छ । जवर्जस्ती जस्ता कुरा पनि हुनेका लागि सामान्य भएको हुन्छ । शम्भुरामले नुसरतलाई गरेको बलात्कार एउटा उदाहरण हो । आफ्नो नामै परिवर्तन गरेर गरेको ज्यादति साह्रै हिंसक छ । शब्द, बोल्ने शैली र गर्ने व्यवहार साह्रै भद्दा छ हुनेहरुको । गरीवहरुको बस्तीमा एउटा भिलेनको रुपमा आउने अनि आफ्नो खुशी गर्ने एकतर्फी राज गर्नु साहै्र अशोभनीय दृश्यहरु पढ्दा पीडा हुन्छ पाठकहरुलाई । आँसु तप्प खस्छ ।  हुनेहरुले नहुनेको इज्जतलाई खाना नास्ता खाए जस्तो खान खोज्छन् त्यो पनि फ्री मा । गरीवको माया, दया र सद्भावको कुनै कदर छैन । उनीहरु त हुनेका लागि एचष्खबतभ खेलौना हुन् । जतिबेला इच्छा लाग्यो प्रयोग ग¥यो ।

गरीवको माया पनि घामछायाँझैं हुन्छ । इलैयाको आमाको मृत्युपछि । इलैयाको बाबु नन्दुले एउटा गरीव सर्कसवाली चमेलीलाई दोस्रो बिहे गर्छ । त्यो बिहे उनीहरुको लागि अभिशाप बन्छ । गाउँ छाडेर जान बाध्य हुन्छ नन्दु । यस्तै गतिविधिले भरिएको छ यो उपन्यास । इलैयाको उद्दण्ड स्वभावले जीवनमा पाएको दुःख साह्रै पीडादायी छ । मान्छेले अरु कसैको कुभलो चाहनु हुँदैन । मान्छेले अरुको इष्र्या गर्‍यो भने त्यसको पनि एकातिर खस्किन्छ । इलैयाले नुसरत भाइलाई बिगारेकोले गर्दा इलैयाले नुसरतको माया पाउन सक्दैन । इलैयाले नुसरतको माया एकथअजय भाको हुन्छ । नुसरतको माया पाउन उसले नुसरतकी बालसखी देवकीको ठूलो सहयोगका लागि आग्रह गर्छ र पनि नुसरतको  माया पाउन सक्दैन । यसबाट हामीले के थाहा पाउँछौँ भने हामीले जस्तो फल रोप्यो त्यही फल पाउँछौं ।

माया दियो माया पाइन्छ । घृणा दियो घणा पाइन्छ । करिम र नुसरतको गरीवीको माया त्यस्तै सहानुभूति जगाउने खालको छ । एउटा साइकलसँग जोडिएको माया प्रीति फरक किसिमको छ । हिन्दु र मुस्लिमको कहिले मनमा नराम्रा फिलिङ आए पनि एउटै समाजमा बस्दा धर्म निरपेक्षताको पनि यो उपन्यासले देखाएको छ । पढ्दा धेरै पटक आँसु आउँछ । साच्चै समाजको दपर्ण बनेको छ लू ।